Bùi Tín

* Từ phe xă hội chủ nghĩa hiện thực * 4 nước cộng sản t́m đường thoát hiểm ? *

* Việt Nam chậm chân vẫn có thể đi nhanh hơn nước láng giềng cồng kềnh *

* Hăy chung sức t́m con đường tối ưu ! *

Việt Nam vốn là một thành viên của phe xă hội chủ nghĩa hiện thực. Sau cơn động đất chính trị cuối thế kỷ 20 làm tan tành phe xă hội chủ nghĩa, chỉ c̣n 4 nước trong gần 20 nước do đảng cộng sản thống trị c̣n tồn tại. Có thể nói đó là 4 nước «đặc thù», 4 nước mồ côi của chủ nghĩa Mác-Lênin, 4 nước độc đoán đang biệt lập giữa thế giới văn minh.

Bốn nước này đều hiểu rằng cần thay đổi để thích ứng với t́nh h́nh mới. Tuy không dám nói ra, nhóm lănh đạo cộng sản các nước ấy đều hiểu rơ rằng đấu tranh giai cấp và chuyên chính vô sản đều là tai họa và gánh nặng của quá khứ đen tối, cần dứt bỏ để phóng nhanh ra phía trước. Nhưng họ không đủ dũng khí và tinh thần vô tư để từ bỏ chế độ độc quyền phi lư và phi pháp của đảng cộng sản.

Do đó cần h́nh thành một công luận xă hội, một đồng thuận dân tộc rộng răi tạo nên sức ép rộng khắp mạnh mẽ trong và ngoài nước, thuyết phục cả những đảng viên cộng sản và thanh niên cộng sản có lương tri và trách nhiệm, buộc nhóm lănh đạo phải có sự chọn lựa đúng đắn v́ lợi ích cao nhất của đất nước và dân tộc.

1. Phe xă hội chủ nghĩa oanh liệt một thời

Mưu đồ của Staline khi Thế chiến II sắp kết thúc là tiến quân nhanh để mở rộng địa bàn chiếm đóng ; giành giật trên bàn hội nghị những vùng ảnh hưởng rộng lớn ở châu Âu ; O ? chau A ,Staline chuyển toàn bộ vũ khí tước được cua doi quan Quan Dong Nhat ban cho Mao (xe tăng, đại pháo, súng đủ loại cho nửa triệu quân) tạo điều kiện cho Mao chiếm toàn lục địa Trung Quốc. Phe xă hội chủ nghĩa rộng lớn h́nh thành từ đó.

Ngay sau đó, Liên Xô và Trung Quốc - nước rộng lớn nhất và nước đông dân nhất - liên kết nhằm mở rộng vương quốc cộng sản quốc tế ; Staline sáng tạo ra thuật ngữ : "dân chủ nhân dân" (la démocratie populaire), mà trong thực tế không dân chủ và cũng chẳng nhân dân , từng mê hoặc không ít trí thức tả khuynh ở phương Tây và quần chúng các nước chậm tiến. Đằng sau bức màn sắt là sự thống trị bằng bạo lực, là cưỡng bức, là văn hóa của bí mật (la culture du secret).

Phía sau của những mỹ từ t́nh đồng chí và t́nh nghĩa quốc tế vô sản là những cuộc thanh trừng giữa những đồng chí-thù địch (les camarades-ennemis) : đấu đá và hạ bệ ; các vụ án thật và giả ; những cuộc hành quyết. Cả thế giới chứng kiến những thăng trầm của Staline, Khroutchev, Lưu Thiếu Kỳ, Bành Đức Hoài, Lâm Bưu, bè lũ bốn tên ; "vụ án xét lại, chống đảng, làm gián điệp cho nước ngoài", Hoàng Văn Hoan ; Phác Chính Ái, Kim Sang Bông ; bè lũ Tito ; Hodja… ; những goulag, trại lao cải, trại cải tạo ; và những trại giam mênh mông gồm toa`ùn xă hội…

Phe xă hội chủ nghĩa cũng từng đạt được những đỉnh cao huy hoàng : vệ tinh nhân tạo đầu tiên ; con người lên vũ trụ đầu tiên ; chủ nghĩa xă hội lan khắp các lục địa : Ethiopia, Angola, Madagascar ở châu Phi ; Cuba, Nicaragua ở châu Mỹ ; các đảng cộng sản mạnh một thời ở Pháp, Ư, Nam Dương… ; làm cho một bộ phận nhân dân, cả một lớp trí thức bị mê hoặc và ngộ nhận , không nhận ra bản chất phi nhân, tàn ác, phản văn hóa có nguy cơ lan tràn trên trái đất.

2. Bùng nổ và tan tành

Cái ǵ phải đến đă đến ; sự tan vỡ của phe xă hội chủ nghĩa mang tính chất kinh thiên động địa mà ít ai dự kiến nổi trước vài tháng, thậm chí vài tuần (implosions + explosions). Sự tan vỡ là tất yếu v́ chế độ ấy tuy mang danh là xă hội chủ nghĩa nhưng trái với bản chất con người. V́ nó chứa đựng đầy mâu thuẫn và bi kịch, trong đó nổi bật là :

- Chiến tranh biên giới Xô - Trung : tan vỡ huyền thoại t́nh quốc tế vô sản thiêng liêng và một khối vững như bàn thạch (monolithic) ;

- Chiến tranh Trung - Việt : thằng em vô ơn bạc nghĩa và ông anh hảo hớn nổi khùng ; tranh mồi Hoàng sa, Trường Sa ; bi kịch các đồng chí thù địch (les camarades-ennemis).

- Bức tường Berlin nát vụn ; Đông Âu giải phóng và tự do ; vợ chồng Ceaucescu trả nợ đời… Liên Bang Xô Viết cột trụ toàn phe xă hội chủ nghĩa vào viện bảo tàng ; Đảng Cộng Sản Liên Xô động lực toàn phe thở hắt.

- Những bất công xă hội ; t́nh trạng đảng cộng sản ngồi trên luật pháp ; sự đàn áp các tôn giáo và dân tộc ; thái độ miệt thị trí thức... từng ngày tạo nên vô vàn bất măn, căm giận ở trong mọi nước xă hội chủ nghĩa...

3. Những kẻ sống sót cố cưỡng lại số mệnh

Cuba : Ĺ lợm, ngoan cố, thách thức lương tri dân ḿnh và lương tri nhân loại ; đang tự đi vào ngơ cụt ; hạ sách của kẻ tự sát. Các nhân vật giải Nobel từng ủng hộ Cuba của Fidel Castro tuyên bố lên án nhà độc tài khát máu, dâm loạn vùng Caribê. Trí thức châu Âu từng hô lớn : "Cuba si ! Yankee no !" nay hét to hơn : "Cuba si, Fidel no !". Thời kỳ hậu Fidel đang hiện ra trước mắt...

Bắc Hàn : Chế độ cộng sản cha truyền con nối ; quân chủ chuyên chế trá h́nh cộng sản ; chết đói hàng triệu , làm bom nguyên tử ; hung hăng vô lối ; bị sức ép bốn bề (Nam Hàn, Trung Quốc, Nhật Bản, Hoa Kỳ và toàn thế giới); sự trừng phạt lơ lửng trên đầu ; đâu là lối thoát ?

Trung Quốc : Có vẻ khôn ngoan hơn cả. Lănh đạo có bản lĩnh hơn, có lư luận, bài bản, tuy nhiên vẫn c̣n tŕ trệ, bảo thủ, bị quá khứ tŕ kéo. Mao có lư lụân, có tư tưởng, có phát kiến ; Đặng Tiểu B́nh cũng có tư tưởng, là kiến trúc sư của đổi mới, hiện đại hóa Trung Quốc ; Giang Trạch Dân cũng ráng có tư tưởng, có phát kiến, có chủ trương lănh đạo : “ba đại diện” , kết nạp nhà tư sản, nhà kinh doanh vào đảng, đưa một số nhà kinh doanh vào trung ương đảng ; nghiêm cấm quân đội làm kinh tế, giải thể các đơn vị làm kinh tế của Quân giải phóng ; Hồ Cẩm Đào cũng tỏ ra là nhà lư luận, nhà tư tưởng, có chủ trương như khuyến khích sáng tác và tŕnh chiếu rộng bộ phim lịch sử hơn 10 tập "Tiến lên nền Cộng ḥa !", đưa ra thuyết "Tiểu khang" (xây dựng xă hội làm ăn, kinh doanh, hưởng lạc thú b́nh thường thay cho "thế giới đại đồng” - thiên đường cộng sản ảo trên trần thế) ; Hồ Cẩm Đào cùng với thủ tướng Ôn Gia Bảo không che giấu, thừa nhận có cảm t́nh trước đây với Hồ Diệu Bang và Triệu Tử Dương, được coi là có tư tưởng canh tân ; mới đây Hồ Cẩm Đào và Ôn Gia Bảo c̣n chủ trương sửa Hiến pháp, công nhận quyền tư hữu…

Quan trọng nhất là các nhà lănh đạo Trung Quốc đang t́m cách thích ứng với đặc điểm thế giới đa cực và chống khủng bố quốc tế, đồng thời cắt bỏ dần những cái đuôi nặng nề của quá khứ, lặng lẽ để chủ nghĩa Mác-Lênin sang một bên, thức thời và thực dụng : rất ít nói đến Mao Trạch Đông và tư tưởng Mao ; càng ít nói hơn đến xây dựng chủ nghĩa xă hội theo màu sắc Trung Quốc ; chấm dứt quán tính chống Mỹ : không nói nhiều đến khó khăn của Hoa Kỳ ở Iraq một cách thích thú (như Hànội !). Trong đối xử với Cuba của Fidel Castro, Trung Quốc đă tỏ ra ít mặn với t́nh nghĩa keo sơn (như Việt Nam !) ; tuyên bố giảm quân lớn. Trong đối xử với Bắc Hàn, Trung Quốc dùng cả sức ép, cắt cung cấp dầu ba ngày đêm liền, ép họp sáu bên, dọa lập trại tỵ nạn quốc tế dọc biên giới, đưa hàng vạn quân đến áp dọc biên giới… Hồ Cẩm Đào c̣n chủ trương hủy bỏ thông lệ nửa thế kỷ nay là mỗi mùa hè các quan lớn rủ nhau đi nghỉ ở bờ biển Bạch Đới Hà, hưởng đủ loại lạc thú, bỏ đi một hủ tục lớn tốn kém công quỹ. Các nhà lănh đạo mới có vẻ hiểu ra ngày càng rơ những khó khăn nặng nề và chồng chất do di sản lịch sử đen tối hơn nửa thế kỷ qua của chủ nghĩa Mao, Đại nhảy vọt, Đại cách mạng văn hóa vô sản để lại ; nền kinh tế lạc hậu quá xá so với mức trung b́nh của thế giới, mức thu nhập b́nh quân quá thấp (840 USD/năm), vùng nông thôn và rừng núi c̣n bi đát hơn ; khoảng cách với b́nh quân của thế giới c̣n quá rộng ; sức ́ của số dân quá đông, vũ khí hiện đại kém cỏi đến hai thế hệ ; những khó khăn về chính trị ở Tây Tạng, Uguor, Nội Mông, Hồng Kông… ; xu thế đ̣i dân chủ và chống tham nhũng phát triển ; sức ép của quốc tế về nhân quyền ; nạn thất nghiệp lớn dần thêm và gánh nặng các cơ sở quốc doanh thua lỗ…

Trên hết, họ hiểu rằng Trung Quốc cần một thời gian dài trên 20, 30 năm thật ổn định để duy tŕ tốc độ tăng trưởng cao, với hàng núi khó khăn và vô vàn nguy cơ thấy rơ và chưa lường được. Họ ư thức được rằng thế đứng của Trung Quốc c̣n chông chênh, không thể huênh hoang, chủ quan, xem thường được...

Việt Nam : đổi mới nửa vời, chậm trễ so với Trung Quốc đến 10 năm ! Chỉ đổi một ít về kinh tế, ù ĺ về chính trị, về dân chủ hóa và tôn trọng dân quyền, nhân quyền; đang tự mắc bẫy của chính ḿnh v́ mở cửa, nhận đầu tư lớn, buôn bán rộng với phương Tây… ắt phải chấp nhận luật chơi chung, nghiêm theo luật pháp, thực hiện b́nh đẳng và tự do trong xă hội. Người dân thường, tuổi trẻ được thể nghiệm tự do ngày càng đ̣i hỏi nới rộng ách kiềm chế của kẻ đương quyền, ngày càng chê trách, khinh ghét, xa ĺa và chống đối nhóm cầm quyền trơ ĺ. Không ai hiểu rơ bụng dạ, bản chất kẻ đương quyền bằng người bị trị ! Bế tắc của chế độ đang lớn dần, lớn dần, mà lối thoát chưa thấy đâu ! Việt Nam càng bế tắc v́ hiện nay tuy có lănh đạo nhưng không có lănh tụ ; không có ai có thực quyền để có chủ trương quyết đoán, bẻ lái trước con đường quanh co nguy hiểm trước mắt.

Thủ tướng Phan Văn Khải đă đến hạn về hưu mà người thay thế là ai đến nay vẫn c̣n chưa dứt khoát. Tổng bí thư Nông Đức Mạnh khi nhận chức được coi là nhân vật "đệm", có tính cách tạm thời, vậy ai là người thay thế vẫn c̣n là ẩn số. Nguyên bộ trưởng nội vụ Lê Minh Hương bị mất chức bộ trưởng, nằm im hơn một năm không c̣n xuất hiện. Trưởng ban kinh tế trung ương đảng Trương Tấn Sang cũng hầu như ngồi chơi xơi nước sau khi bị rút từ Sài G̣n về kinh đô để tu tỉnh... Chưa bao giờ có một Bộ chính trị yếu kém, mất uy tín, thiếu quyền uy, coi như "tàn phế" như hiện nay !

Trong cơn khủng hoảng về tổ chức, những hồi kư cá nhân của nguyên thứ trưởng ngoại giao Trần Quang Cơ hay của nguyên thư kư của Lê Khả Phiêu là Nguyễn Chí Trung càng phơi bày thêm những rối loạn và xấu xa đến bỉ ổi. Đó là lời ông Đỗ Mười nói về ông Lê Khả Phiêu : "Nó lật tôi th́ tôi lật nó !". Đó là chủ trương lẩm cẩm hồi năm 1991, gọi là "giải pháp Đỏ" : gắn bó keo sơn giữa các chế độ cộng sản Hà Nội và Bắc Kinh (bị Trung Quốc thẳng thừng bác bỏ), và gắn bó ḥa giải giữa Khờme Hồng của Hunsen với Khờme Đỏ của Pôl Pốt, do Lê Đức Anh và Nguyễn Văn Linh đề ra (bị Hunsen từ chối và lên án là vi phạm chủ quyền quốc gia).

Đă có một số sinh viên khoa Sử trong nước hỏi giáo sư của ḿnh rằng : Tại sao Nhật Bản, Nam Hàn không có nhân vật cộng sản như ông Hồ Chí Minh, không có đảng cộng sản như ở Việt Nam lại phát triển, vượt ta xa đến vậy? Vậy th́ có đảng cộng sản là điều có lợi hay có hại, là phúc hay họa ?

Ngày càng có nhiều trí thức, nhà nghiên cứu, giới ngoại giao, kinh doanh, tuổi trẻ ở trong nước thấy cấp bách cần có một bước đi mạnh dạn, quả đoán tiến về phía trước, thoát nhanh khỏi những điều lẩm cẩm của quá khứ, thực hiện dân chủ đa nguyên trong nước và có đường lối đối ngoại mới : xa ĺa các nước độc đoán, gắn chặt với thế giới dân chủ, làm bạn thân thiết với Hoa Kỳ, Châu Âu, Nhật Bản, Úc… cả về chính trị, kinh tế, ngoại giao, quân sự, giữ quan hệ b́nh thường hữu nghị với các nước láng giềng.

Đó là con đường đi nhanh, đi tắt, đón đầu thời cuộc, không chờ đợi, lẽo đẽo đi sau Trung Quốc.

4. Một đồng thuận dân tộc sâu rộng

Toàn thể thế giới đang chăm chú theo dơi số phận của bốn nước xă hội chủ nghĩa rơi rớt lại sau khi cả phe xă hội chủ nghĩa một thời rộng lớn gồm gần 20 nước lớn nhỏ bị tan vỡ tanh bành, với cột trụ là Liên Bang Xô Viết găy vụn, vào cuối năm 1991.

Con đường sống duy nhất của các chế độ xă hội chủ nghĩa lạc lơng ấy - những đứa con hoang dại đẻ non nhầm thế kỷ của ôngï Mác - là nhận ra thật rơ ràng cái thân phận bèo bọt hẩm hiu của ḿnh, hiểu rơ thế cô đơn lạc lơng dị dạng của ḿnh giữa loài người văn minh, là sớm rũ bỏ triệt để những lẩm cẩm và ảo tưởng bệnh hoạn, thoát nhanh ra phía trước để ḥa nhập hoàn toàn vào thế giới dân chủ văn minh.

Trên con đường mới ấy, Việt Nam tỏ ra khá khá hơn Cuba và Bắc Hàn ; nhưng nhanh hơn "sên" th́ vui nỗi ǵ ?

Tại sao Việt Nam, một dân tộc vốn lanh lợi, khôn ngoan, một nước có trên 80 triệu dân, không quá nhỏ cũng không quá lớn, lại không thể cùng nhau hợp sức bứt lên nhanh hơn ông láng giềng khổng lồ ỳ ạch ?

Tại sao nước ta lại không thể thay hẳn đường lối đối nội và đối ngoại, lấy giá trị của thời đại là dân chủ làm nền tảng, mở ra con đường thênh thang phát triển với tốc độ cao giữa sự cổ vũ tiếp sức mạnh mẽ của toàn thế giới văn minh?

Mong rằng sang năm mới 2004 và Giáp Thân, những gợi ư trên đây sẽ làm phong phú thêm suy nghĩ của những tấm ḷng Việt Nam c̣n ưu tư đến vận mệnh của dân tộc và cuộc sống tự do hạnh phúc của đồng bào thân yêu, của các thế hệ mai sau, tạo nên một đồng thuận dân tộc sâu rộng, mạnh mẽ.

Đúng thế, con đường sống c̣n của Việt Nam ta chỉ có thể là con đường thoát nhanh ra phía trước đuổi kip những giá trị chân thực của thời đại để hội nhập vào con tàu nhân loại mà các nhà lănh đạo cộng sản Việt Nam đă nhiều lần vụng dại để cả dân tộc ta nhỡ tàu !

Bùi Tín (Paris)

-- Con Ho Dam Tac - Nong Duc Manh (Con_Ho_Dam_Tac@hn.vnn.vn), January 09, 2004