những người tuổi trẻ của mùa trăm-hoa cũgreenspun.com : LUSENET : Vietnamese American Society : One Thread |
những người tuổi trẻ của mùa trăm-hoa cũ
... Nhược bằng bắt mọi người viết phải viết theo một lối với ḿnh, th́ đến một ngày kia, hàng trăm thứ hoa cúc đều phải nở ra cúcvạn tho ïhết. PhanKhôi
Phan thái Yên
1.
Bạn bè thỉnh thoảng gặp nhau bên ly cà phê tách trà, sau khi chuyện tṛ về gia đ́nh, con cái, việc làm, họ vẫn thường chung cuộc với chút chén văn chương rồi ra về với những nghĩ suy có khi đến bận ḷng. Gần đây, trong một cuộc tranh luận, thuật dụng chử nghĩa của Hoàng Cầm và Trịnh Công Sơn đă được nhóm bằng hữu mang ra bàn cải so sánh. Có lẽ sự ẩn dụ hai mang của ngôn từ và điệp ngữ lửng lơ trong thơ trong nhạc đă giúp họ trong sáng tác, thành danh, và sự an thân. Dù sao th́ “đàn ḅ vào thành phố” băng qua lối ṃn phản chiến ngoại ô hay chiếc “lá diêu bông” bên kia sông và người chị buổi thiếu thời từ cuối một làng quê nào đó đă giúp họ sống-c̣n mà đi “qua vườn ổi” xanh ngon hay rộn ràng phân bua về một mùa thu thành phố đỏ lá bàng.
Tôi đă không nghĩ nhiều về những điều này mà măi bận ḷng nhớ về những người tuổi trẻ trung thực nhiệt thành, hiên ngang bước chân qua cổng trước của khu vườn Nhân-Văn Giai-Phẩm để rồi chịu cheo leo suốt cả quăng đời dài. Tôi nghĩ nhiều về những người tuổi trẻ “biết ghét biết yêu”, viết văn làm thơ thời “trăm hoa đua nở”. Tôi muốn được một lần về thăm lại những người giữ vườn tuổi giữa thanh niên đă một thời dùng máu lệ ḿnh tưới thắm một mùa trăm-hoa cũ. Những Trần Dần, Phùng Quán, Phùng Cung, Trần Lê Văn, Bùi Quang Đoài, Tạ Hữu Thiện...và bao nỗi ngậm ngùi.
Năm 1956, giữa những ngày Cọng Săn Hà Nội c̣n đang hăng máu với cuộc Cải Cách Ruộng Đất “hoàn toàn thắng lợi” th́ những sự kiện sửng sốt, không ngờ, dồn dập xảy đến trong hàng ngũ Cọng Sản quốc tế và chế độ miền Bắc.
Ở Nga, Hội nghị lần thứ 20 của đảng Cọng Sản Liên Sô vào tháng Hai 1956 là dịp để Krushchev hạ bệ Stalin và sửa đổi lại luận thuyết bạo động cực tả bằng cách hứa hẹn một chính sách mềm dẻo và dân chủ hơn. Đợi măi sốt ruột, các nhà văn Nga, mà người cầm đầu là Dunkinsev, bắt đầu lên tiếng đ̣i hỏi sửa sai những bất công của chế độ.
Ở Tàu, đảng Cọng Sản Trung Quốc tuy đă hoàn thành chiến dịch cải cách ruộng đất từ mấy năm trước cũng buộc phải tuân theo chỉ thị của Đệ Tam Quốc Tế nên đành hời hợt lờ mờ tung ra khẩu hiệu “ Bách hoa tề phóng”, trăm hoa đua nở, mà không thực sự thi hành một chính sách nới rộng tự do dân chủ nào. Năm 1957, nhóm La-Long-Cơ khởi sự phong trào chống Đảng.
Ở các nước Cọng Sản Đông Âu, vụ Poznan (Ba Lan) vào tháng Sáu 1956 và kế đến là vụ Budapest (Hung Gia Lợi) vào tháng Mười đă làm rung chuyển bộ máy thống trị của Đệ Tam Quốc Tế với các phong trào chống Nga rầm rộ.
Ở Bắc Việt, các lănh tụ của đảng Cọng Sản Việt Nam đă vất vả hơn nhiều so với đàn anh phương Bắc của họ. Khi đặc sứ Mikoyan của điện Kremlin sang Hà Nội giải thích về luận thuyết mới của Krushchev th́ cuộc cách mạng ruộng đất đang ở vào giai đoạn chót và hung hăn nhất. Hồ Chí Minh đành tŕ hoăn việc phổ biến quyết định của Hội Nghị lần thứ 20 của đảng Cọng Sản Liên Sô và tuyên bố “sửa sai” vào tháng Tám năm 1956.
Trường Chinh, Tổng bí thư Đảng, và Hồ Viết Thắng, Thứ trưởng phụ trách Cải cách Ruộng Đất bị “hạ bệ”. Vơ Nguyên Giáp phải thay mặt trung ương Đảng thú nhận sai lầm và hứa hẹn sửa chữa, đồng thời thả mười hai ngàn đảng viên bị cầm tù v́ bị quy lầm là địa chủ. T́nh trạng xung đột, ám hại nhau giữa hai thành phần đảng viên cũ và mới, bị tố và “tố sai”, lan rộng đến nhiều vùng nông thôn. Dân ở những làng xóm nhiễu nhương, địa chủ được tha về lẫn bần nông, t́m mọi cách chạy ra thành phố để mưu sinh và để được yên thân. Không khí nghi kỵ, căm thù, từ nông thôn lan ra thành phố, từ nông dân lan qua giới công nhân, học sinh, và trí thức. “Vụ Quỳnh Lưu”, việc cán bộ, công nhân, học sinh tập kết khởi loạn ở Ngă Tư Sở và đập phá đồn công an Bờ Hồ (phố Cầu Gỗ, Hà Nội) là kết quả của những nỗi oan ức chồng chất và ḷng căm thù đối với chế độ ngày càng sâu rộng.
Giới văn thi sĩ trí thức ở miền Bắc trước kia đă chân thành hợp tác với Cọng Sản trong công cuộc kháng chiến dân tộc chống thực dân Pháp nay thấy ḿnh bị lợi dụng, bạc đăi, khinh miệt và cuối cùng là áp bức, khủng bố tới mức độ không thể chịu đựng nổi.
Bài diễn văn hạ bệ Stalin mà Krushchev đọc trong một khóa họp bí mật vào tháng Hai 1956 bị lọt ra thế giới bên ngoài đă manh nha phong trào chống lại Đảng dưới h́nh thức chống tinh thần Stalin.
“Giai Phẩm 1956” ra đời có những bài viết nêu lên thối nát của chế độ. Trong bài “Cái chổi quét rác rưởi”, Phùng Quán nói rằng chế độ miền Bắc đầy rác rưởi dơ bẩn và một nhà văn như anh sẽ t́nh nguyện làm cái chổi quét cho sạch rác rưởi đó. Bài viết như một tuyên ngôn khởi đầu cho cuộc khởi nghĩa văn học.
Trong bài “Ông B́nh Vôi”, Lê Đạt đă ám chỉ công kích bọn cán bộ lănh đạo:
Những kiếp người sống lâu trăm tuổi
Y như một cái b́nh vôi
Càng sống càng tồi
Càng sống càng bé lại
Hữu Loan th́ uất ức:
Một điều đau xót
Trong “Giai Phẩm Mùa Xuân”, thơ Trần Dần tả sự khổ cực, thiếu thốn, thất nghiệp của vợ chồng tác giả. Họ đi giữa Hà Nội, “không thấy phố không thấy nhà” mà chỉ thấy “mưa sa trên mầu cờ đỏ”.
Trong chế độ chúng ta
Trong chế độ “Dân chủ Cọng ḥa”
Những thằng nịnh hót c̣n thênh thang đất sống...
Cụ Chương Dân Phan Khôi, một sĩ phu Văn Thân xứ Quảng, người nho sĩ tiết tháo cuối cùng đại diện cho cả hệ thống Nho Giáo từ hơn hai ngh́n năm trước, đơn thương độc mă đối đầu với ư thức hệ Marxism và chế độ Cọng Săn với một ư chí đấu tranh tới cùng:
Nắng chiều tuy có đẹp,
Trong Giai Phẩm Mùa Thu tập I ra đời ngày 29 tháng 8 năm 1956, bài viết “Phê b́nh Lănh đạo Văn nghệ” của cụ Phan Khôi như quả bom chấn động cả Hà nội đă gây nên cuộc chiến tranh văn học giữa trí thức miền Bắc với Đảng.
Tiếc tài gần chạng vạng.
Mặc dù gần chạng vạng
Nắng được th́ cứ nắng (1956)
Từ tháng Tám 1956, Hà Nội như một khu vườn với hàng trăm loài hoa đua nở. Cụ Phan Khôi cùng Nguyễn Hữu Đang, Trần Duy xuất bản báo Nhân Văn. Giới sinh viên th́ cho ra đời tờ Đất Mới do Bùi Quang Đoài làm chủ bút. Các báo phát hành từ trước như tuần báo Trăm Hoa của Nguyễn Bính, tờ Thời Mới, cũng hưởng ứng phong trào cho đăng những loạt bài đả kích Đảng. Về phía báo Đảng th́ có những tờ Cứu Quốc, Nhân Dân, Học Tập, báo Văn (sau khi báo Nhân Văn bị đóng cửa). Bên cạnh những văn thi sĩ trẽ viết văn làm thơ đấu tranh chống Đảng là những “Con ngựa già của Chúa Trịnh” (truyện Phùng Cung), những tay cặp-rằng văn nghệ chạy theo Tố Hữu như Hoài Thanh, Xuân Diệu, Nguyễn Đ́nh Thi... hay tiêu biểu cho một nhóm nhỏ văn nhân xu thời, xoay xở, lúc nịnh lúc chưởi như Nguyễn Tuân, Nguyễn Công Hoan, cốt sao được ăn trên ngồi trước.
Tố Hữu là ông thợ cả, là “thần tượng” của thi ca Cọng Sản Việt Nam . Lời thơ sau đây tỏ rơ tinh thần thấp hèn của người viết khi tán dương lănh tụ:
Hoan hô Sta-lin
Hay sự tàn bạo trong văn chương hiện thực xă hội chủ nghĩa khi đề cao cuộc đấu tranh giai cấp đẩm máu:
Đời đời cây đại thọ
Rợp bóng mát ḥa b́nh
Đứng đầu sóng ngọn gió! ...
Sta-lin ! Sta-lin !
Yêu biết mấy, nghe con tập nói
Tiếng đầu ḷng con gọi Sta-lin ! ...
Ông Sta-lin ơi ! Ông Sta-lin ơi !
Hỡi ôi Ông mất ! Đất trời có không ?
Thương cha thương mẹ thương chồng
Thương ḿnh thương một thương Ông thương mười...
Giết, giết nữa, bàn tay không phút nghỉ
Chúng ta thử đọc những câu thơ của một Xuân Diệu tiền chiến lăng mạng:
Cho ruộng đồng lúa tốt, thuế mau xong,
Cho Đảng bền lâu, cùng rập bước chung ḷng
Thờ Mao Chủ Tịch, thờ Sít-Ta-Lin...bất diệt...
…Là thi sĩ, nghĩa là ru với gió
Rồi một Xuân Diệu sau khi “trở dạ” làm thơ hiện thực xă hội chủ nghĩa, làm lao động phục vụ Đảng phục vụ giai cấp vô sản, để nhận ra rằng con người có lần ru ḷng ḿnh theo tiếng Nguyệt Cầm đă thực sự đánh mất lương tri và tâm hồn thi sĩ :
Mơ theo trăng, và vơ vẫn cùng mây
Để linh hồn ràng buộc bởi muôn dây,
Hay chia sẻ bởi trăm t́nh yêu mến...
…Trăng nhập vào dây cung nguyệt lạnh
Trăng thương, trăng nhớ, hỡi trăng ngần
Đàn buồn, đàn lặng, ôi đàn chậm
Mỗi giọt rơi tàn như lệ ngân...
...Thắng hay thua? Đời sẽ méo hay tṛn ?
2.
Trận quyết liệt!
Yên ḷng và vững chí!
Ôi êm ái khi tay cầm vũ khí
Chuyên chính của ta là thép cương kiên...
Mỗi lần tranh đấu gay go
Chúng con lại được Bác Hồ tới thăm
Nghe lời Bác dạy khuyên răn,
Chúng con ước muốn theo chân của Người...
Chúng con thề nguyện một lời
Quyết tâm thành khẩn...lột người từ đây...
Anh em ơi! quyết chung lưng
Đấu tranh tiêu diệt tàn hung tử thù,
Địa hào, đối lập ra tro,
Lưng chừng phản động đến giờ tan xương.
Thắp đuốc cho sáng khắp đường,
Thắp đuốc cho sáng đ́nh làng hôm nay.
Lôi cổ bọn nó ra đây
Bắt qùy gục xuống, đọa đày chết thôi...
Thế mà giữa đám văn nô Marxism lơ láo, trong khu vườn trăm-hoa đă vụt trổi lên nhóm nhà văn trẻ tuổi. Họ tiêu biểu cho lớp thanh niên lớn lên trong khói lửa của cuộc kháng chiến chống thù chung. Họ đă hi sinh, chịu đựng gian khổ, tranh đấu giành lại độc lập cho đất nước để rồi cay đắng hiểu ra rằng tự do, dân chủ, b́nh đẳng, ấm no, là lớp bánh vẽ xa vời mà chế độ Cọng Săn chỉ hẹn ḥ mà không thực sự mang lại. Họ trở thành tầng lớp “quần chúng văn nghệ” phải chịu cảnh đời cơ cực bất công trong cuộc sống kinh tế đồng thời bị áp bức ḱm hảm khủng bố trong sáng tác. Văn thơ của họ là tiếng nói của con người thiên nhiên khác xa với lớp lối biện chứng vô sản hiện thực thiếu lương tri. Thơ đă thành tiếng gọi của Tự Do.
...cửa ngoài bằng đá tảng
Ngoài những đóng góp điển h́nh của Minh Hoàng (Vũ Tuyên Hoàng), Trần Lê Văn (cháu nhà thơ Trần Tế Xương hay Tú Xương), kịch tác gia Hoàng Tích Linh… thơ văn của Trần Dần, Phùng Quán, Tạ Hữu Thiện, Bùi Quang Đoài, Phùng Cung, là tiếng gọi sang sảng sấm truyền, đă chân thành nói lên được nghĩ suy tự đáy ḷng ḿnh cho dù ai “cầm dao dọa giết”
Tiếng hát đẩy được vào
V́ đó là tiếng gọi của trời cao
Của đất rộng...
(Hoàng Cầm)
Phùng Quán, sinh năm 1932, người trẻ tuổi nhất trong nhóm Nhân Văn - Giai Phẩm. Là một “nhà văn chân thật trọn đời”, ông làm thơ để quét sạch những rác rưởi trong xă hội. Thơ ông là lời tuyên thệ trung thành với tâm hồn của ḿnh, suốt một đời người. Năm 1956 ông “chống tham ô lăng phí”:
Tôi không nói quá
Năm 1957 ông nhớ “lời mẹ dặn” làm người chân thật:
Về Nam Định mà xem
Đài xem lễ, họ cao hứng dựng lên
Nửa chừng thiếu tiền bỏ dở
Mười một triệu đồng dầm mưa dăi gió
Mồ hôi máu đỏ mốc rêu.
Những con chó sói quan liêu
Nhe răng cắn rứt thịt da cách mạng !
Nghe gió mùa đông thâu đêm suốt sáng
Nhớ “Đài xem lễ” tôi xót bao nhiêu
Đất nước chúng ta không đếm hết người nghèo
Đêm nay thiếu cơm thiếu áo...
...Yêu ai cứ bảo là yêu
Phần tư thế kỷ sau, thơ Phùng Quán vẫn đam mê chơn chất:
Ghét ai cứ bảo là ghét
Dù ai ngon ngọt nuông chiều,
Cũng không nói yêu thành ghét.
Dù ai cầm dao dọa giết
Cũng không nói ghét thành yêu.
Tôi muốn làm nhà văn chân thật trọn đời
Đường mật công danh không làm ngọt được lưởi tôi
Sét nổ trên đầu không xô ngă tôi
Bút giấy tôi ai cướp giật đi
Tôi sẽ dùng dao viết văn lên đá.
Có nơi nào trên trái đất này
Mật độ đắng cay như ở đây ?
Chín người – mười cuộc đời rạn vỡ
Bị ruồng bỏ và bị lưu đày...
Có nơi nào trên trái đất này
Mật độ đam mê như ở đây ?
Yêu đến phải vào nhà thương điên
Thơ đến phải bị c̣ng tay...
Có nơi nào trên trái đất này
Mật độ yêu thương như ở đây ?
Mỗi tấc đất có một người qùy gối
Dâng trái tim và nước mắt
Cho nỗi đau của cả loài người...
Có nơi nào trên trái đất này ?...
Có nơi nào trên trái đất này ?...
-- Kẻ Sĩ Bắc Hà (ke_si_bac_ha@yahoo.com), November 15, 2004
Trần Dần sinh năm 1924 tại Nam Định. Vào những năm cuối trung học, chịu ảnh hưởng Baudelaire và Verlaine, ông bắt đầu sáng tác thơ theo thể lối “tượng trưng”, vận dụng âm điệu để diễn tả những rung động của tâm hồn.
Chiến tranh Việt-Pháp bùng nổ, ông vào bộ đội tham gia kháng chiến. Năm 1951, ông về Hà Nội nhận công tác viết báo cho cục Quân Huấn và phụ trách giảng dạy về văn nghệ nhân dân trong những lớp đào tạo cán bộ văn công. Bị phê b́nh giảng dạy sai đường lối của Đảng, ông xin ra công tác ở mặt trận Điện Biên Phủ. Xúc cảm trước sức chiến đấu của bộ đội và cái chết thê thảm của bạn đồng hành Tô Ngọc Vân, Trần Dần sáng tác “Ngưởi người lớp lớp”. Nhờ tập sách này ông được Đảng cho đi Trung Quốc để viết lời dẫn bằng tiếng Việt cho cuốn phim “Chiến thắng Điện Biên Phủ”.
Trần Dần rất bất măn v́ bị cán bộ chính trị dốt nát về văn chương đă dùng quyền lực sữa chữa từng chử từng câu của ông. Về đến Việt Nam, ông cùng một số văn nghệ sĩ đảng viên khác như Tử Phác, Hoàng Cầm, Hoàng Tích Linh, Đổ Nhuận, viết kiến nghị yêu cầu hạn chế sự can thiệp của cán bộ chính trị vào lănh vực văn nghệ.
Trong thời gian này, Trần Dần tự tiện lấy vợ, bất chấp sự cấm đoán của Đảng. Người yêu của ông là một thiếu nữ tiểu tư sản, theo đạo Thiên Chúa. Nàng sống bơ vơ một ḿnh ở phố Sinh Từ v́ bố mẹ họ hàng đă di cư vào Nam .
Đảng vin vào cớ người yêu của Trần Dần sống bằng tiền cho thuê nhà mà bố mẹ để lại là thuộc vào thành phần bóc lột nên không chịu để một đảng viên như ông lấy vợ thuộc giai cấp “địch”. Trần Dần tự ư xin ra khỏi Đảng và khuyên vợ mang nhà cửa giao cho Nhà Nước. Họ chịu sống trong cơ cực để được yêu thương nhau.
Không lâu sau đó, Tố Hữu, ủy viên trung ương Đảng phụ trách lănh đạo văn nghệ, ra lệnh bắt Trần Dần mang nhốt trên một nhà giam ở Việt Bắc v́ ông đă công khai phê b́nh đả kích cuốn “Thơ Việt Bắc” của Tố Hữu. Tin Trần Dần bị bắt gây dư luận bất mản trong giới trí thức kháng chiến. Đảng bèn phải đưa Trần Dần về mạn xuôi, bắt đi theo chiến dịch Cải Cách Ruộng Đất và cho vợ ông một chân may vá ở mậu dịch Hà Nội.
Năm 1956, nhóm văn nghệ sĩ kháng chiến nổi lên đấu tranh chống Đảng bằng cách cho xuất bản tập Giai Phẩm Mùa Xuân. Hoàng Cầm đến xin vợ Trần Dần bản thảo bài thơ “Nhất định thắng” ông viết năm 1954 để in trong Giai Phẩm. Số báo này vừa in xong th́ bị tịch thu ngay. Đảng gọi Trần Dần về Hà Nội, mang ra “đấu” giữa một hội nghị có đông đủ các văn nghệ sĩ, quy Trần Dần tội phản động chống Đảng, đả kích Hồ Chí Minh v́ các câu thơ có chử “Người” viết hoa.
...Ôi ! Xưa nay Người vẫn thiếu tin Người
Người vẫn kinh hoàng trước tương lai...
Bị giam cầm trong nhà pha Hỏa Ḷ ở Hà Nội, Trần Dần quá uất ức dùng dao cạo cứa cổ nhưng không chết. Vết sẹo như là một dấu hiệu của sự áp bức văn nghệ dưới chế độ Cọng Sản.
Tháng Tám năm 1956, Việt Cọng tuân theo chỉ thị của Đệ Tam Quốc Tế, phát động phong trào “sửa sai”. Giai Phẩm Mùa Thu và báo Nhân Văn, đấu tranh mạnh mẽ hơn, cụ Phan Khôi và Hoàng Cầm trong bài viết “Con người Trần Dần” lên tiếng phản đối việc khủng bố Trần Dần và vụ tịch thu tờ Giai Phẩm Mùa Xuân. Bị công kích quá mạnh, Đảng phải thả Trần Dần về. Nhóm Giai Phẩm tái bản tờ Giai Phẩm Mùa Xuân trong đó có bài thơ “Nhất định thắng” của Trần Dần. Bài thơ dài hơn năm trăm câu, bắt đầu bằng tiếng thở dài.
Tôi ở phố Sinh Từ:
Bài thơ nói lên sự đói rét và nỗi u buồn trong ḷng dân miền Bắc sau ngày đất nước chia đôi.
Hai người
Một gian nhà chật.
Rất yêu nhau sao cuộc sống không vui ?
Tổ quốc hôm nay tuy gọi sống ḥa b́nh
Nhưng mới chỉ là năm thứ nhất...
...Tôi đi giữa trời mưa đất Bắc
Cuối năm 1957, Trần Dần gửi đăng bài thơ “Hảy đi măi” trên báo Văn nói lên ư chí cương quyết đấu tranh đ̣i tự do đến cùng.
Đất hôm nay tấm tả mưa phùn
Bỗng nhói ngang lưng
máu rỏ xuống bùn
Lưng tôi có tên nào chém trộm ?
A ! Cái lưỡi dao cùn !
Không đứt được – mà đau !
Chúng định chém tôi làm hai mảnh
Ôi cả nước ! Nếu mà lưng tôi lạnh
Hăy nh́n xem: có phải vết dao ?
Không đứt được mà đau !
Lưng Tổ Quốc hôm nay rướm máu...
...Tôi ở phố Sinh Từ
Những ngày ấy bao nhiêu thương xót
Tôi bước đi
không thấy phố
không thấy nhà
Chỉ thấy mưa sa
trên mầu cờ đỏ
Gặp em trong mưa
Em đi t́m việc
Mỗi ngày đi lại cúi đầu về...
... Em đi trong mưa
cúi đầu nghiêng vai
Người con gái mới mười chín tuổi
Khổ thân em mưa nắng đi về
lủi thủi
Bóng chúng đè lên
số phận từng người
Em cúi đầu đi, mưa rơi
Những ngày ấy bao nhiêu thương xót
Tôi bước đi
không thấy phố
không thấy nhà
Chỉ thấy mưa sa
trên mầu cờ đỏ.
Đất nước khó khăn này
sao không thấm được vào Thơ ? ...
...Tôi đi giữa trời mưa đất Bắc
Tai bổng nghe những tiếng th́ thầm
Tiếng người nói xen tiếng người ầm ả.
Chúng phá hiệp thương
Liệu có hiệp thương
Liệu có tuyển cử
Liệu tổng hay chắng tổng ?
Liệu đúng kỳ ? hay chậm vài năm ?
Những câu hỏi đi giữa đời lỏng chỏng.
Ôi ! Xưa nay Người vẫn thiếu tin Người
Người vẫn thường kinh hoảng trước Tương lai ...
...Hăy đi măi !
Tạ Hữu Thiện là một sinh viên viết văn làm thơ theo phái hiện thực xă hội. Lớn lên với tấm ḷng đơn giản nhiệt thành anh thắp sáng thơ ḿnh đi t́m t́nh yêu, đi t́m tâm hồn “biết ghét biết yêu” giản đơn ḥa hợp như anh. Giữa xă hội miền Bắc khô cạn t́nh người và lối giáo dục cọng săn lọc lừa, lời thơ anh trở thành tiếng gọi đắng cay, tiếng ḷng tự hỏi về một phương trời khác nơi anh sẽ t́m ra người yêu trong mộng một đời.
Dù trên biển cả
sống như người vật vă
khắp đại dương.
Dù những con tàu
bổng nhớ bến b́nh yên,
c̣i rúc măi những tiếng kêu rùng rợn.
Hăy đi măi !
Dù khi cần thiết
người ta cần đói khát
vượt b́nh xa.
Ta bổng có thể nhịn lâu
hơn cả lạc đà,
đi đến những kinh thành no ấm.
Hăy đi măi !
Dù có phen chót ngă
hăy bó đôi chân lầm lỡ
mà đi ...
... Nếu tôi bị gió sương
đầu độc,
một hôm nào ngă xuống
giữa đường đi
tôi sẽ ngă
như người lính trận
hai bàn tay chết cứng
vẫn ôm cờ...
...Nếu dĩ văng đè trên lưng
hiện tại
nặng nề
hàng tạ đắng cay,
tôi sẽ nổ tung
ngàn kho đạn tiếng kêu
tan xác pháo
mọi cái ǵ cũ rích...
… Tôi đă từng yêu từng chán nản
Bùi Quang Đoài là sinh viên Văn Khoa sau ngày Cọng Sản tiếp thu Hà Nội. Anh làm chủ bút tờ báo vắn số Đất Mới, cơ quan tranh đấu chống Đảng của sinh viên. Truyện ngắn “Lịch sử một câu chuyện t́nh” của Bùi Quang Đoài đăng trong số báo đầu tiên và cũng là cuối cùng là nguyên nhân anh bị đuổi khỏi trường và đưa đi kiểm thảo, học tập. Trong truyện ngắn này có câu văn lăng mạng “Em hảy đếm những v́ sao trên trời được bao nhiêu th́ anh yêu em c̣n hơn thế nữa…” sau này đă được nhiều người trích dẫn trong thơ truyện của ḿnh.
Không bao giờ thấy nguội con tim
Không bao giờ thỏa măn
Khát khao Em, tôi vẫn gắng công t́m.
Có phải em là người không bao giờ tôi gặp
Mới là người tôi ấp ủ trong tim ?
Nửa đời người tôi đă đi khắp cả
Kiếm t́m Em, sao chửa thấy em đâu ?
Em yêu dấu, sao mà xa lạ
Đến bao giờ thỏa ước hẹn ḥ nhau ? …
…Hởi tất cả các cô bạn gái
Tôi đă biết hay là tôi chưa quen,
Tôi chả bị cái ǵ làm lạc hướng
Nhằm áo hồng, phụ áo vá vai…
…Trong các bạn có chăng người yêu dấu
Mà bấy lâu tôi vẫn gắng công t́m ?
Đó chính là người tôi chửa gặp
Mới là người tôi ấp ủ trong tim.
Trên tất cả thành phần lư lịch
Trên cao sang, trên sắc đẹp diễm kiều.
Em, trọn cuộc đời tôi kiếm gặp
Chỉ là người biết ghét biết yêu.
“Đường trăng mà không sáng ! Bóng mây đă che mờ hẳn trăng đêm. Aùnh đèn trong những gian pḥng khu học xá chiếu hắt ra như những v́ sao thứ tự…” Đoạn văn trau chuốt mang hơi hưởng Tự Lực Văn Đoàn là gịng khơi từ cho truyện ngắn tả lại không khí sinh hoạt trong khu Học xá ở Hà Nội dưới sự kiểm soát của Đảng. Truyện kể lại một vụ cán bộ Đảng dùng uy quyền chính trị chiếm đoạt t́nh yêu của một nữ sinh Hà Nội thuộc thành phần gia đ́nh tiểu tư sản.
Đồng chia cảnh ngộ với các văn thi sĩ trẻ khác trong nhóm Nhân văn – Giai Phẩm, Phùng Cung đă phải sống-trong-cảnh-chết rất nhiều năm. Sau ngày “Con ngựa già của Chúa Trịnh”, ông đă phải sống trong tận cùng nỗi thấm đau phẩm giá con người của bần cùng, sợ hăi, di lụy, kinh hoàng.
< p align=center> Tôi rạp đầu
Bạc tóc rạp đầu
Lạy hạt gạo thiêng !...
…Trệu trạo trái sim
Ruột tím cơ hàn
Mắt trước, mắt sau
Kinh hoàng, di lụy…
…Quỳ gối chống tay,
Vẫn c̣n sợ ngă…
Đăng trên báo Nhân Văn số 4, truyện ngắn “Con ngựa già của Chúa Trịnh” có ngụ ư đả kích văn thi sĩ thành danh trước kia như Xuân Diệu, Hoài Thanh, Cù Huy Cận, chỉ v́ ham được vinh thân thăng tiến trong hệ thống Đảng mà cam tâm tôi đ̣i cho chế độ. Đời sống tôi mọi đă làm thất thoát khả năng văn nghệ cũng như tâm hồn và lương tri của người cầm viết.
Truyện viết về con Kim Bông là một quư mă “tướng phách hoàn mỹ, có sức vượt hàng ngh́n dặm với cái thể cao đầu phóng vĩ của ṇi ngựa chiến”. Thuở ấy chúa Trịnh đang cần tuyển mộ một đoàn kỵ binh để b́nh định đất nước. Kim Bông được chủ là Lăo Nông thuận cho rời Phương Lộ, một thôn làng hẻo lánh phía Nam chân núi Tản, về chốn kinh thành mà theo Trịnh Chúa Công xông pha chiến trận. “Kim Bông phi như gió, giả lại đàng sau những đồi núi, cây cỏ hỗn độn của vùng Sơn Tây. Chỉ trong nửa ngày đă về đến Thăng Long”. Trong ngày hội đua tuyển mă, con Kim Bông đă làm kinh hồn tán đởm hàng ngh́n ngựa tốt từ các nơi đem về. “Chỉ trong chớp mắt, con Kim Bông đă vượt lên hàng đầu, vừa hí, vượt lên, chân truớc khoăm lại như móc sắt, đuôi bay như giải phướng, tưởng như chân nó không hề chạm đất”. Sau cuộc đua, con Kim Bông được tặng danh hiệu “Bạch long Thiên lư mă” và chọn làm mẫu mực để luyện tập cho cả đoàn ngựa chiến của triều đ́nh. Từ đó “nó cùng bầy ngựa chiến xông pha chiến trận, trải nhiều trận vào sinh ra tử”. Cho đến một ngày con “Thiên lư” được Chúa Trịnh chọn cho làm mă lệnh và được vào ở trong phủ Chúa. Trong mă đài, ngày ngày chỉ ăn và tắm hoặc đứng yên cho mă phu cắt tỉa từng sợi mao, vuốt ve từng chiếc lông đuôi. Lúc đầu, nó cảm thấy bận bịu tù cẳng, ḷng mơ ước cảnh sống khi c̣n ở ngoài cung cấm, nhưng dần rồi con Thiên lư cũng quen với gấm điều kim tuyến trên lưng và xa giá sơn son thếp vàng nó kéo đến đâu cũng vang rền lời tiền hô hậu ủng. Những lúc như vậy, nó cảm thấy ḿnh quan trọng hẳn lên và đẹp rực rỡ như phượng hoàng.
Có lần được lệnh kéo chúa Trịnh đi duyệt một đoàn quân kỵ mă, con Thiên lư nh́n hàng quân kỵ oai dũng, chợt nhớ thuở tung hoành xưa, nó ngẩng đầu cất cao tiếng hí.
Bầy ngựa chiến oà lên cười chế nhạo. “Thôi bác ạ ! Đừng khoe tài nữa, chúng em đây ngại bác không rời được khỏi cái xe của Chúa ! Rời ra th́ thóc kia trộn mật ai ăn ?”
“Con Thiên lư uất lên, muốn thoát khỏi xe xông thẳng ra ngoài để tỉ sức, nhưng trên xe lại giật cương” nên đành phải cắm đầu đi, ḷng vẫn c̣n tin ḿnh c̣n đủ sức phi lên hàng đầu.
Một ngày kia, Chúa Trịnh v́ phải thân chinh đi dẹp loạn nên truyền đem mă lệnh ra đua trường ôn dượt trước khi ra trận. Viên tướng kỵ binh cúi đầu tâu. “Muôn tâu Chúa công, hiện nay trong triều đ́nh thiếu ǵ ngựa chiến có dư sức vượt hàng ngh́n dặm, và đă từng dự trên dưới một trăm trận. Xin Chúa công để tiểu tướng được chọn dâng một con chiến mă có sức khỏe vào bậc nhất. C̣n như con mă lệnh, cứ nên để nó kéo xe; v́ từ khi đem nó vào phủ Chúa, nó ăn th́ nhiều lại không hề luyện tập, tài nó ắt không được như trước…” . Vẫn c̣n tin ở tài con mă lệnh, Chúa bèn hạ lệnh cho mang con Thiên Lư ra tỉ sức cùng các chiến mă khác để tiện bề kén chọn.
“Con Thiên lư được dịp rời phủ Chúa ra đua trường. Hai cái lá đa đă được cất đi. Nó bàng hoàng nh́n giời, nh́n đất, mắt nó hoa hoa, đầu nó choáng váng. Cảnh vật như quay chong chóng, cây như mọc ngược, núi như đổ xuống. Vừa gặp đồng loại một cái, nó cố dóng hai tai bóp bụng lại lấy hơi hí một tiếng để dương oai. Nhưng tiếng hí của nó vừa hé ra th́ cụt lủn như có vật ǵ nút lấy mơm. Các đồng loại của nó cũng nhe răng ra cười rồi cùng cất tiếng hí làm cho nó càng uất. Không chờ tiếng trống lệnh, nó đă lồng lên, tức th́ các đồng loại của nó cũng bỏ vạch rượt theo. Tiếng trống liên hồi, con Thiên ly càng cắm đầu cắm cổ chạy. Nó đă tưởng ḿnh thắng cuộc, nó đắc chí ngoảy đầu lại th́ bọn ngựa chiến đă tới sát đàng sau. Chỉ trong chớp mắt nó bị tụt lại. Không chịu, nó càng lồng lên. Bổng nó thấy nhói một cái ở trong ngang bụng như bị một nhát gươm chém mạnh, nó ngă vật xuống, vùi đầu trong bụi lốc của đàn ngựa bay qua, nó biết là đứt ruột, không thể sống được. Nó gắng mở to hai mắt, rên lên một tiếng như nói rằng: Tiếng tăm lừng lẫy như ta chỉ có thể chết ở chiến trường. Nhưng, than ôi ! Băi cỏ này cũng là băi chiến trường, chết thế này cũng là chết v́ giang sơn, v́ Chúa ! “
Trước hơi thở cuối cùng, nó lấy hết sức tàn, ngóc đầu lên cao, co co hai chân trước, thẳng thẳng hai chân sau, chừng như cố để giữ lấy cái thế “cao đầu phong vĩ”…
Gần nửa thế kỷ đă trôi qua từ sau mùa trăm-hoa Nhân Văn - Giai Phẩm.
Những con người tuổi trẻ muốn làm nhà văn chân thật trọn đời đă hiện thực giấc mơ được làm người-tự-do trong tư tưởng. Họ chắt chiu lấy giấc mơ ḿnh như niềm hạnh phúc lẫn bi thương đă hiện hữu cùng với sự lựa chọn được làm người-chân-thật. Họ đă trả đắt giá cho sự lựa chọn cao quí của ḿnh để làm “người biết ghét biết yêu” nhiều khi trong giam cầm, đói khát, hải hùng.
Sau nhiều năm quá trể, tập đoàn Cọng Săn qua những tay cặp-rằng văn nghệ miền Bắc có làm vài bản “tự kiểm”, “xét lại” nửa vời, kẻ cả, và xem ra thỏa măn với hành vi “sửa sai” tiến bộ của ḿnh. Thực tế th́ hai mươi năm sau ngày đấu tố ruộng đất, cuộc đấu tố văn học lại tái diễn vào những năm sau 1975, như Tần Thủy Hoàng đă thẳng tay “đốt sách chôn học tṛ” hằng ngàn năm trước ở Trung Hoa.
Những năm ḥa b́nh ngắn ngủi ở miền Nam Việt Nam trong thời kỳ Đệ Nhất Cọng Ḥa vừa giúp manh nha những hoạt động văn học có kích thước th́ ngọn lửa chiến tranh dấy động bởi Cọng Săn miền Bắc dưới chiêu bài giải phóng đă đốt cháy tất cả vốn liếng vừa gom.
Chúng ta hiểu tại sao những nguồn tư tưởng triết học vĩ đại của Trung Hoa rực sáng tiên phong suốt thời Đông Chu Liệt Quốc chỉ để rồi tŕ trệ thụ động suốt hai ngàn năm sau đó.
Chúng ta hiểu tại sao, hơn nửa thế kỷ qua và có thể c̣n lâu trong tương lai,Việt Nam vẫn chờ đợi một nhà thơ lớn, một nhà văn lớn, một tác phẩm lớn.
Phan thái Yên
10/2004
(Viết theo tài liệu từ Đăc San “Trăm Hoa Đua Nở trên đất Bắc”, Tủ Sách Bảo Vệ Tự Do Văn Hóa Sài G̣n, 1959)
-- Kẻ Sĩ Bắc Hà (ke_si_bac_ha@yahoo.com), November 15, 2004.
Ly le tri tre tat ca rat don gian: che do CS di nguoc tat ca voi quy luat Tu nhien, nhan sinh, dan toc. Vi the no sinh ra nhung ung nhot hay la khi chet. Nen KHONG CO MOT CON DUONG NAO KHAC NGOAI: DANH TAN CHE DO CONG SAN.Khong co lua chon nao khac.
-- (aaa11111@yahoo.com), November 15, 2004.
Tôi rất tâm đắc với ư kiến cuă aaa11111@yahoo.com
-- Huong Giang (tonnuyeukieu@yahoo.com), November 17, 2004.