Tản mản cuối năm về kinh tế học

RFA 2004.12.28

Kinh tế gia Nguyễn Xuân Nghĩa

Nhân dịp cuối năm và trong tinh thần mạn đàm nhàn tản, Diễn đàn Kinh tế trao đổi với kinh tế gia Nguyễn Xuân Nghĩa về một vài bài học kinh tế đáng ghi nhớ từ nhiều giác độ khác nhau.

Hỏi: Thưa ông Nguyễn Xuân Nghĩa, trên diễn đàn này, ông thường nói kinh tế học là một môn học u ám v́ ta thường chỉ để ư tới khi kinh tế bị khủng hoảng. Nhân dịp cuối năm dương lịch, khi c̣n vài ngày nữa là thế kỷ 21 sẽ lên năm tuổi, chúng ta có một tiết mục đặc biệt là ḿnh sẽ mạn đàm về kinh tế học. Nếu ông đồng ư, ḿnh sẽ khởi đầu với một vài bài học kinh tế mà ông cho là đáng chú ư v́ có ảnh hưởng nhất đến sinh hoạt của người dân ở trong nước.

Đáp: Tất nhiên là tôi đồng ư v́ vào cuối năm mà ḿnh c̣n luận bàn về chuyện u ám nhức đầu th́ cũng làm thính giả kém vui. V́ vậy, chương tŕnh kỳ này sẽ rất dung dị và không có con số hay thống kê rắc rối.

Nói về vài bài học kinh tế có ảnh hưởng nhất, tôi nghĩ đến truyện ngụ ngôn kinh tế “cửa kính vỡ” của kinh tế gia người Pháp Frederic Bastiat, một nhà lư luận kinh tế có giá trị vượt xa Karl Marx và rất đáng cho những ai đang muốn thương thảo về mậu dịch, thí dụ như cá da trơn hay hạn ngạch dệt may của Việt Nam, phải tham khảo, t́m hiểu và học hỏi. Không may cho nhân loại là ta biết về Bastiat ít hơn là về Marx v́ một quy luật nhuốm mùi kinh tế, là “cỏ dại sống lâu, anh hùng chết yểu.”

Hỏi: Ông nói đến quy luật kinh tế về cỏ dại và anh hùng là thế nào?

Đáp: Quy luật kinh tế là bài toán của cung cầu, của sản xuất và khan hiếm, của sinh và hoại, của những phản ứng tốt xấu, là sự đấu tranh giữa hoa thơm khó trồng mà cỏ dại dễ mọc! Frederic Bastiat sinh năm 1801 và mất năm 1850, có lẽ v́ gặp cái hạn 49 như các cụ ta thường nói về lư số. Karl Marx sinh năm 1818 mất năm 1883, nên thọ hơn Bastiat 15 tuổi và có thời giờ viết ra nhiều điều nhảm nhí làm khổ nhân loại.

Khi Bastiat tạ thế Marx mới bắt đầu khai triển những lư luận ngoa ngụy của ông ta và Âu châu tăm tối làm nhân loại mù ḷa đă thổi Marx lên thành một nhà tư tưởng vĩ đại. Giờ đây, thế giới mới thấy Bastiat có những lư luận kinh tế xác đáng hơn Marx, trong khi kinh tế học Mác-xít trở thành môn khảo cổ học về sự rồ dại của loài người.

Đó là về kinh tế học; về xă hội học, cùng thời đại với Marx c̣n có một nhà tư tưởng khác, cũng người Pháp, có giá trị tôi xin trộm gọi là vượt thời gian, hơn hẳn Marx, đó là Alexis de Tocqueville. Ông là tác giả của cuốn sách đă trở thành kinh điển là “Về nền dân chủ tại Hoa Kỳ”. Nếu de Tocqueville và Bastiat được Âu châu sớm hiểu hơn Marx th́ có lẽ nhân loại đă tránh được rất nhiều thảm kịch chiến tranh và khủng hoảng kinh tế. Nhưng, tôi e rằng ḿnh đă mạn đàm ra ngoài rồi...

Hỏi: Ta có quyền nhàn tản nhân dịp cuối năm mà! Bây giờ, xin trở lại truyện ngụ ngôn kinh tế của Bastiat, về “cửa kính vỡ”. Bài học kinh tế của truyện ngụ ngôn đó là ǵ?

Đáp: Năm 1850, trước khi mất, Frederic Bastiat viết một tiểu luận về lẽ được thua ẩn hiện trong kinh tế học. Ông cho là v́ tầm nh́n thiển cận của con người, trong sinh hoạt kinh tế, ta chỉ đếm được những ǵ nh́n thấy để tính ra lời lỗ được thua mà không biết tới những ǵ không thấy, và v́ vậy không tính ra hậu quả tai hại về dài.

Bài học then chốt ở đây là trong mọi quyết định kinh tế, dù là thi hành với thiện ư, ḿnh phải thấy ra hậu quả lâu dài và toàn bộ cho mọi thành phần dân chúng, nếu không th́ sẽ gặp quy luật gọi là hậu quả bất ngờ, trái ngược với mục tiêu ban đầu. Chẳng hạn, khi nói về đồng bạc Việt Nam hiện nay, ít ai nhớ lại những loạt đổi tiền năm xưa, 500 đồng cũ đổi được một đồng mới, rồi 100 đồng mới đổi được một đồng c̣n mới hơn.

Nếu tính ra mấy chuyện đó ta sẽ thấy biết bao mất mát không đo đếm được và phải kết luận rằng đấy là những sai lầm tai hại. Nhưng v́ không nh́n ra hay đă quên rồi nên nạn nhân hài ḷng với kết quả hiện tại. Để minh hoạ cho lư luận ấy, Bastiat nêu ra một thí dụ nay đă thành kinh điển về cửa kính vỡ. Bài học lư thú ở đây là các nhà xă hội học về sau cũng có một ngụ ngôn về cửa kính vỡ. Tôi xin được bắt đầu với tấm kính vỡ của giới kinh tế, theo lư luận của Frederic Bastiat...

Hỏi: Nhưng nếu như vậy th́ kinh tế học cũng có sự lư thú của nó, chứ có ǵ là u ám?

Đáp: U ám lắm chứ, nếu ta nh́n ra những ǵ không hiển lộ trước mắt! Ẩn dụ của Bastiat là một đứa nhỏ ném đá làm vỡ một cửa kính khiến chủ nhà phải thuê thợ lắp tấm kính khác thay thế. Người ta rầy la đứa trẻ ngỗ nghịch nhưng mừng là người thợ làm kính kiếm được sáu Phật lăng nhờ thay tấm kính vỡ và quên là sáu quan đó của chủ nhà đáng lẽ được tiêu vào việc khác, thí dụ như mua giày chẳng hạn.

Cái mất của tấm kính vỡ là cái được của người làm kính, nhưng cái mất vô h́nh và không tính ra là của thợ giày. Nếu thợ làm kính lại thuê trẻ nhỏ ném đá vào cửa kính mọi nhà để có thêm khách hàng th́ ta có hiện tượng khá phổ biến ngày nay ở Việt Nam.

Ngoài đường là nạn trải đinh làm thủng bánh xe để thợ sửa xe có khách hàng, trong chính quyền là hàng loạt quyết định kinh tế đem lợi lộc cho thành phần này nhưng gây thiệt hại cho thành phần khác mà không ai thấy.

Khi lấy một quyết định bảo hộ mậu dịch, thí dụ như đặt hàng rào hải quan thật cao, hoặc bảo vệ doanh nghiệp nhà nước, người ta chỉ nh́n thấy phần lợi lộc của thành phần được bảo vệ mà quên mất, hoặc cố t́nh lờ đi, những mất mát thiệt tḥi của nhiều thành phần khác. Nỗi u ám là sự mất mát không kiểm điểm được và ít khi được báo chí nhà nước nói đến.

Hỏi: Từ bài học kinh tế ấy, h́nh như là ta có thể suy ra nhiều áp dụng khác phải không?

Đáp: Thưa vâng, trong trận động đất và sóng thần vừa qua tại Đông Nam Á, không nói đến bao mất mát về sinh mạng, ta có hàng trăm tỷ bị tiêu hủy v́ thiên tai. Nhưng, sau này, vẫn có chính quyền và truyền thông nói đến tiền bạc và lợi ích của việc trùng tu tái thiết. Cũng với lư luận ấy người ta nói đến nghịch lư là lợi ích của chiến tranh.

Nhờ bom đạn tàn phá mà việc tái thiết sẽ tạo ra công ăn việc làm và tiền tài cho nhiều người. Sự ngoa ngụy kinh tế ấy là nguồn gốc của lư luận Mác-Lenin, và cánh tả, rằng tư bản cần chiến tranh để phát triển kinh tế. Lư luận này quên lửng những mất mát không kiểm kể được. Nếu không có chiến tranh th́ tiền tài ấy có thể dùng vào những việc có lợi hơn. Kinh tế học gọi đó là “phí tổn thời cơ”, v́ thời giờ và phương tiện trút vào việc này th́ không dành cho việc khác.

Khi chính quyền dùng công sản để bảo vệ doanh nghiệp nhà nước th́ có khi mất cơ hội dùng tài sản ấy vào mục tiêu giáo dục hay xă hội, cho nhiều thành phần dân chúng hơn. Bài học kinh tế của cửa kính bể v́ vậy là bài học của sự chọn lựa, và người dân càng hiểu biết nhiều về kinh tế th́ chính quyền càng ít có cơ hội làm bậy.

Hỏi: Ông có nói đến ngụ ngôn về tấm kính vỡ của các nhà xă hội học, bài học ấy là ǵ?

Đáp: Lần này, ta không nói đến một kinh tế gia hay một nhà xă hội học của Pháp vào thế kỷ 19 mà nói đến ẩn dụ của một học giả Hoa Kỳ vào thời nay. Đó là Giáo sư James Q. Wilson, nhà kinh tế xă hội học đă được Huân chương Tự do của Tổng thống Hoa Kỳ và là giáo sư lừng danh về môn Chính sách Công quyền.

Năm 1982, ông viết một tiểu luận gây chấn động về chánh sách ǵn giữ trật tự xă hội cũng với ẩn dụ về cửa kính vỡ: nếu cửa kính một cao ốc bị vỡ mà không được sửa th́ các cửa kính khác cũng sẽ vỡ, cao ốc sẽ dần dần suy sụp. Lập luận của Wilson là khi thấy kính vỡ mà không thay th́ người ta suy đoán ngay rằng chẳng ai quan tâm đến chuyện ấy, có đập vỡ thêm vài khung cửa kính khác cũng chả sao. Trẻ em ngỗ nghịch coi đó là vùng oanh kích tự do, tha hồ phá phách, và khi tài sản không được bảo vệ, trật tử kỷ cương bị coi thường, tội ác xă hội sẽ gia tăng.

Hỏi: Ông nói ngụ ngôn về cửa kính vỡ của Giáo sư Wilson đă gây chấn động cho dư luận Hoa Kỳ, xin ông giải thích thêm cho thính giả về chuyện này.

Đáp: Trong các thành phố lớn, nhiều cao ốc, công thự và xe lửa xe điện thường bị phá phách, viết bậy. Nếu chính quyền không lập tức có biện pháp đối phó th́ sự thờ ơ đó sẽ khuyến khích những hành vi phá hoại nghiêm trọng hơn.

Tại New York, năm 1994, Thị trưởng Rudolph Giuliani đă triệt để ban hành biện pháp nghiêm trị, từ những vi phạm nhỏ nhặt nhất, kết quả là tỷ lệ tội ác đă sút giảm đáng kể và Giuliani trở thành một chính khách có uy tín toàn quốc. Ông áp dụng lư luận cửa kính vỡ của Wilson.

Không phải ngẫu nhiên mà Giáo sư Wilson cũng là một kinh tế gia và, y như Bastiat, là người rất quan tâm đến phản ứng của chính quyền đối với các vấn đề kinh tế và xă hội.

Hỏi: Như vậy, ta có hai tấm kính, một kinh tế một xă hội, mà ông cho rằng có thể là những tấm gương? Ta áp dụng chuyện đó vào trường hợp Việt Nam như thế nào?

Đáp: Chúng ta đều quen với một thành ngữ Trung Hoa, “ấu bất học, lăo hà vi”, nôm na là nhỏ không học, đến lớn sẽ làm ǵ để khuyên trẻ nhỏ cố gắng học hành... Thành ngữ này đă được “đổi mới” và có nghĩa là “trẻ nhỏ không học hành, người lớn làm được ǵ?” Tệ hơn thế, nó c̣n có thể là lời vặn hỏi đầy thách thức của trẻ nhỏ, rằng “người lớn đă làm được ǵ nào?”

Tôi nghĩ đến bài học xă hội của cửa kính vỡ khi thấy trẻ em coi thường lời răn dạy của người lớn v́ nh́n ra mặt trái giả trá của lời răn. Từ chuyện đái bậy ngoài đường tới tham nhũng trong cơ quan, tật nhỏ không sửa th́ sinh ra tội lớn và sự khôn ngoan tai hại của người lớn là tấm gương xấu cho trẻ nhỏ. Tấm kính xă hội ấy cũng giải thích tấm kính kinh tế, là tinh thần chụp giựt và trục lợi nhất thời mà không nh́n thấy hậu quả lâu dài cho cả xă hội.

Khi đảng lănh đạo và cầm quyền lại nêu gương xấu về tham nhũng và tệ đoan xă hội th́ di hại văn hoá tồn tại c̣n lâu hơn hậu quả của những thăng trầm kinh tế. Khi 30% những người bán dâm là trẻ em nam nữ dưới 15 tuổi mà 70% khách hàng của họ lại là đảng viên cán bộ th́ ta nh́n ra nhiều vấn đề c̣n trầm trọng hơn một chu kỳ kinh tế.

Tản mạn măi, tôi lại trở về những h́nh ảnh u ám nên xin dừng tại đây với lời chúc mừng năm mới yên b́nh và thịnh vượng được gửi tới thính giả gần xa.

Phát Triển Bền Vững Ở Việt Nam

-------------------------------------------------------------------------------- http://www.ykien.net

-- Lấy Trí Nhân phá cường bạo Cộng Sản Việt Nam (Hồng Hà@Bach_Đằng.Com), December 29, 2004

Answers

Bai rat hay ,xin cam on HHa,BDang. Nguoi xua co cau ,ngoc bat trac bat thanh khi nhan bat hoc bat tri ly.Nguon goc tu triet hoc Mac-Le duoc bao luc hoa tu Mac tu Khoa va Bac Kinh ,thuc day nhung ke da so co nguon goc du thu du thuc cuop doat chinh quyen de thoa man tham vong quyen luc.Nguoi Tay phuong co noi den giai doan nay,anh dong giay mo uoc lam dai su,anh tho lam banh mi mo uoc tro thanh tuong lanh...Day la noi bat hanh cua toan the gioi noi chung va VN ta noi rieng,chu nghia Cong San da lam chet 100 trieu dan vo toi tren toan the gioi.

-- Lucius Nguyen (Lucius@hotmail.com), December 30, 2004.