Ngày 11.1.2005,Thiền Sư Thích Nhất Hạnh cùng với Tăng thân Làng Mai rời Pháp về Việt Nam trong một chuyến thăm viếng và truyền pháp kéo dài 3 tháng. Chuyến đi này đă gây nhiều dấu hỏi trong dư luận cộng đồng người Việt hải ngoại, trong dư luận quốc nội cũng như dư luận quốc tế.

Để hiểu rơ hơn về chuyến đi này của Thiền sư Thích Nhất Hạnh và những ảnh hưởng trong công cuộc đấu tranh cho Tự Do Tôn Giáo tại Việt Nam hiện nay, chúng tôi xin ghi lại dưới đây nguyên văn bức thư của Thượng Tọa Thích Viên Định gửi choThiền Sư Thích Nhất Hạnh

KÍNH gửi thiền sư Thích Nhất Hạnh.

Kính bạch Ngài,

Từ ngày con được biết Ngài ở Huế, thấm thoát nay đă hơn 40 năm, thời gian trôi nhanh quá, mới đó mà ai nấy đều đă già rồi, đời người ngắn ngủi, chỉ có dân tộc và nhân loại là lâu dài.

Con xin đổi cách xưng hô "Thiền sư" bằng "Ngài" cho thân t́nh hơn. Đáng lẽ con phải gọi Ngài là Ḥa thượng mới đúng, nhưng Ngài không dùng danh từ Ḥa Thượng mà lại dùng danh từ Thiền sư, lại nữa ở đây mà gọi danh từ Thiền sư cũng hơi khó nghe, và con viết văn không được như Ngài, nên nghe không được thiền vị cho lắm, mong Ngài hoan hỷ.

Kính bạch Ngài,

Nhận được thư của Ngài và chương tŕnh phái đoàn thăm B́nh định, trong đó phái đoàn có đến tổ đ́nh Thập Tháp để thăm, đảnh lễ và dùng cơm, đàm đạo một ngày. Ngoài ra con cũng được xem qua thư Ngài gửi Ḥa thượng Đức Phương và Ḥa thượng Thiện Hạnh. Xem thư xong, con vừa mừng vừa lo, vui buồn lẫn lộn.

Mừng là lâu lắm Ngài mới được trở về thăm quê hương sau 40 năm xa cách. Buồn là không biết v́ thời gian hay v́ hoàn cảnh, Ngài đă quên không nhắc ǵ đến Giáo Hội Phật Giáo Việt Nam Thống Nhất mà Ngài chỉ nói đến Giáo Hội Phật Giáo Việt Nam của nhà nước mới thành lập, là thành viên của Mặt Trận Tổ Quốc. Và cuối cùng là lo. Có lẽ Ngài cũng biết con bị quản thúc ở chùa Giác Hoa, không có mặt ở tổ đ́nh Thập Tháp, nên Ngài cho người đem thư gửi thẳng vào chùa Giác Hoa, v́ vậy, quí thầy ở tại tổ đ́nh Thập Tháp không ai biết ǵ về việc này.

Vừa rồi nhân ngày giỗ Bổn sư của con cũng là ngày Tảo tháp, chư tăng về tham dự rất đông, nhân đó quí thầy thuộc Giáo Hội Phật giáo Việt Nam có bàn với chư tăng tổ đ́nh Thập Tháp chuẩn bị đón tiếp phái đoàn của Ngài. Quí thầy ở Thập Tháp rất ngỡ ngàng và không biết xử trí việc này như thế nào, nên đă xin ư kiến của con, v́ con là Trú tŕ tổ đ́nh Thập Tháp, cá nhân con lại đang bị nhà nước quản thúc không cho về B́nh Định, trong khi Ngài là khách của Nhà nước và của Giáo hội Phật giáo Việt Nam, nên quí thầy ở Giáo hội đó cũng không biết tính sao. V́ việc này nên con mới viết thư trả lời để Ngài biết hoàn cảnh Thập Tháp nói riêng, hoàn cảnh Đạo pháp Dân tộc nói chung, và cũng để cho chư tăng tổ đ́nh Thập Tháp và Ban trị sư. Giáo hội Phật giáo Việt Nam tỉnh B́nh định biết để an tâm tuỳ nghi lo liệu.

Đọc nội dung các lá thư Ngài gửi về, với mong ước được về thăm quê hương sau gần 40 năm xa cách và cũng để truyền bá pháp môn thiền, việc đó ai cũng thông cảm được, v́ đó cũng là tâm tư của những người Việt xa quê hương trong những ngày lễ Tết. Có điều không biết vô t́nh hay cố ư, Ngài về nhằm vào thời điểm rất tế nhị, có thể bị hiểu là Ngài đă bị thế gian lợi dụng để tuyên truyền, làm đẹp cho chế độ. Dư luận b́nh phẩm không tốt về chuyến đi này của Ngài, con cũng hơi buồn.

Trong đoạn thư gửi hai Ḥa thượng ở Huế, Ngài đề nghị Ḥa thượng Thích Đức Phương (Trưởng Ban Trị Sự Giáo hội Phật giáo Việt Nam tỉnh Thừa Thiên) và Ḥa thượng Thích Thiện Hạnh (Chánh thư kư Viện Tăng Thống Giáo Hội Phật Giáo Việt Nam Thống Nhất) ra phi trường đón Ngài và phái đoàn, để chư tăng hai bên đi chung một đoàn. Và Ngài cũng đề nghị chư tăng bố-tát chung tại chùa Báo Quốc, thay v́ hai nơi Từ Đàm và Linh Quang như hiện nay. Chỉ cần vài ba phút là chư tăng sẽ ḥa hợp thành một. Vấn đề hợp nhất Giáo-hội, có lẽ Ngài không rơ nội t́nh trong nước nên mới có ư kiến như vậy. Nhưng, muốn ḥa giải, trước nhất, Ngài nên đứng giữa và phải tôn trọng cả hai bên, không nên bên trọng, bên khinh, một bên th́ nêu tên tuổi, chức vụ, Giáo-hội, c̣n bên kia th́ như quên lăng, các bên sẽ nghi ngờ việc làm của Ngài không phải ḥa hợp mà là sáp nhập. Cũng giống như nhà nước kêu gọi đoàn kết, nhưng thật ra là sát nhập. V́ đoàn kết th́ các bên tôn trọng lẫn nhau, c̣n sát nhập th́ gom lại một mối để điều khiển.

Việc Phật Giáo Việt Nam có hai Giáo hội và vấn đề bố-tát riêng hai trụ xứ ở Thừa Thiên là hai vấn đề khác nhau. Không thể đem vấn đề bố-tát chung một trụ xứ mà ḥa hợp hai Giáo hội được. Như chư tăng ở Già Lam - G̣ Vấp, hơn 70, 80 vị, cùng ở chung, cùng ăn chung, cùng tụng kinh, bố-tát chung, cùng ḥa hợp, nhưng trong đó có vị theo Giáo Hội Phật Giáo Việt Nam Thống Nhất, có vị theo Giáo hội Phật giáo Việt Nam của Mặt-trận, có sao đâu. Chùa Giác Hoa ở B́nh Thạnh cũng vậy, trên 40 tăng chúng cùng tu học, có vị này vị khác chứ có theo Giáo Hội Phật Giáo Việt Nam Thống Nhất hết đâu, nhưng vẫn ḥa hợp bố tát, có chia rẽ ǵ đâu. Việc tu hành là việc riêng của mỗi người, c̣n việc Giáo hội là việc chung có liên quan đến dân tộc và nhân loại, nên không thể gọp chung làm một được. Nói nôm na là "không có chư tăng quốc danh mà chỉ có Giáo hội quốc danh" mà thôi. Nhưng v́ sức ép từ mọi phía, v́ hoàn cảnh, v́ nhiều lư do khác nhau mà một số chư tăng cúi đầu khuất phục theo Giáo hội của nhà nước ; số c̣n lại phải gồng ḿnh chịu đựng mọi tù đày lao lư, quản thúc, biệt xứ, và cả hy sinh nữa.

Ngài là người nhiều kinh nghiệm, nhớ rơ câu tục ngữ "ở bầu th́ tṛn ở ống th́ dài" nên ở Tây phương, bên Pháp, Mỹ, những nước theo chế độ tự do, có dân chủ nhân quyền, Ngài muốn đi qua lại nước này nước kia lúc nào cũng được tự do tự tại, chứ đâu cần phải thương lượng, trao đổi nhiều năm, nhiều tháng như xin về Việt Nam đâu. Hơn nữa Ngài đă ở nước ngoài lâu rồi, coi như khách, lại về Việt Nam chỉ có ba tháng nên cách đối xử cũng khác, chánh phủ tiếp Ngài như tiếp phái đoàn quốc tế tham quan vậy thôi. Nếu Ngài về ở ba năm th́ vấn đề lại khác, chưa chắc được như vậy. V́ vậy nên phái đoàn Ngài từ Pháp về, được Nhà nước và Giáo hội Phật giáo Việt Nam đón tiếp, mời mọc long trọng, chứ chư tăng trong nước, như con ở Sài G̣n về B́nh Định đă không được rồi. Và vừa rồi cả phái đoàn của Ḥa thượng Viện trưởng Viện Hóa Đạo từ Sài G̣n về B́nh định thăm đức Tăng Thống bị bịnh nặng thập tử nhất sinh, nằm ở bệnh viện Qui Nhơn cũng bi. Nhà nước ngăn chặn, đâu có đi được. Ở Việt Nam, đạo đức, văn hóa, tự do, nhân quyền của con người bị tước đoạt như vậy, Ngài có biết không ?

Về vấn đề có hai Giáo hội Ngài nghĩ là do những bất đồng về t́nh cảm, giận hờn riêng tư thông thường, nên Ngài cho rằng chỉ cần có dịp gần gũi bên nhau là ḥa hợp được. Nhưng thực tế của vấn đề là ở đường hướng khác nhau rất rơ ràng trong hai bản hiến chương. Giáo hội Phật giáo Việt Nam (thành viên của Mặt trận tổ quốc, một tổ chức chính trị hoạt động dưới sự chỉ đạo của đảng cộng sản Việt nam) : "hoạt động trong luật pháp và hiến pháp nước CHXHCNVN".

C̣n Giáo Hội Phật Giáo Việt Nam Thống Nhất : "không đặt sự tồn tại của ḿnh nơi nguyên vị cá biệt mà đặt sự tồn tại ấy trên sự tồn tại của nhân loại và dân tộc". Đó là căn bản của sự khác biệt. V́ cương lĩnh hiến chương của Giáo Hội Phật Giáo Việt Nam Thống Nhất như vậy nên vấn đề tôn giáo gắn liền với dân tộc cũng như nhân loại là một. Việc vận động cho tự do tôn giáo, dân chủ, nhân quyền cho Việt Nam là mục tiêu mà Giáo Hội Phật Giáo Việt Nam Thống Nhất đă tiến hành từ năm 1975 đến nay đă tṛn 30 năm. Nên không dễ dàng ḥa hợp với Giáo hội Phật giáo Việt Nam, thành viên của Mặt trận tổ quốc được. Sau năm 1981 đến trước năm 1989 những phái đoàn Giáo hội Phật giáo các nước Xă hội chủ nghĩa đến thăm Việt Nam cũng như mời Giáo hội Phật giáo Việt Nam, thành viên của Mặt trận đi hội họp và thăm viếng. Nhưng từ sau năm 1989 các nước XHCN tan ră th́ các Giáo hội ấy cũng tiêu luôn không c̣n thấy nữa. Giáo hội của một tôn giáo mà dựa vào một đảng phái chính trị nhất thời để sống c̣n th́ quả là mất gốc và không lâu dài.

V́ vậy, Ngài nên vận động theo lời đề nghị ḥa hợp hai Giáo hội của Ḥa thượng Viện trưởng Viện Hóa Đạo Thích Quảng Độ gần đây : "muốn ḥa hợp phải để Giáo Hội Phật Giáo Việt Nam Thống Nhất phục hoạt như cũ, và Giáo hội Phật giáo Việt Nam phải ra khỏi Mặt Trận Tổ Quốc. Khi ấy chư tăng sẽ ngồi lại với nhau, sắp xếp việc ḥa hợp, các thế lực bên ngoài không được can thiệp vào. Nói chung, muốn giải quyết việc ǵ phải có dân chủ, nhân quyền là điều tiên quyết". Đó là một đề nghị dễ dàng, hợp t́nh, hợp lư nhất, không cần đề nghị nào khác.

Thật ra, chúng ta đều là tu sĩ, ngoài việc lo tu hành giải thoát giác ngộ ra, chỉ c̣n lấy việc độ sanh làm sự nghiệp. Truyền thống Phật giáo từ xưa đến giờ, chỉ thấy các sư bỏ cung vàng, điện ngọc đi tu, chứ chưa bao giờ thấy có các sư ra làm vua, làm chúa. Ngay cả thời vàng son Đinh, Lê, Lư, Trần, Phật giáo rất thạnh, cũng không có việc các sư ra nhận lănh chức vụ ǵ ở thế gian. Nhưng việc độ sanh cũng khó, chỉ có chư Phật có Pháp âm vi diệu, nói ra một lời muôn loài đều được lợi ích. C̣n chúng ta là phàm tăng, không được như vậy. V́ ở thế gian, nhiều phe, nhiều phái, nếu lợi bên này, th́ sẽ thiệt bên kia, rất khó lưỡng toàn. Nên chúng ta phải cân nhắc giữa một bên là 80 triệu dân, một bên chỉ hơn 2 triệu. Cũng không thể dùng cái lư luận v́ là phe thiểu số, hơn hai triệu mà phải cai trị 80 triệu, nên phải dùng sức mạnh, bạo lực để tự bảo vệ được. Và sai lầm quan trọng nhất là cái lư luận phải cần độc tài để ổn định xă hội mới phát triển kinh tế được, nhân dân nên hy sinh vấn đề tự do, dân chủ và nhân quyền. Các nước xă hội chủ nghĩa Đông-Âu đều độc tài và ổn định, theo đuổi Xă hội chủ nghĩa mấy chục năm nhưng tất cả đều nghèo nàn và cuối cùng là tan ră. Hiện nay, đâu có nước nào độc tài và an ninh ổn định hơn Bắc Hàn, họ như một khối đen trong vũ trụ, dân chúng như bị tê liệt, không thấy động tịnh ǵ cả. Thỉnh thoảng một vài người vượt biên trốn chạy được ra ngoài t́m đất sống. Nhưng Bắc Hàn có giàu đâu ? mà c̣n đang nghèo đói cùng cực là khác.

Ngài là một nhà văn hóa, một nhà xă hội, Ngài thử nh́n xem xă hội Việt Nam sau 30 năm ḥa b́nh, các mặt kinh tế, văn hóa, đạo đức, hiện nay đang khủng hoảng, chậm tiến, suy đồi như thế nào ? Và Ngài thử nh́n lại xem thành quả 10 năm của Giáo Hội Phật Giáo Việt Nam Thống Nhất (1964 - 1974) trong lúc Miền Nam c̣n chiến tranh, so sánh với thành quả hơn 20 năm ḥa b́nh (từ năm 1982 đến nay) của Giáo hội Phật giáo Việt Nam th́ biết. Cũng như Ngài đi một ṿng để lắng nghe những tiếng kêu của những người dân thầm lặng, cũng như của các tầng lớp nhân dân, từ các vị sĩ phu trí thức nam nữ, các người già, các người thanh niên tuổi trẻ, các đoàn thể, tôn giáo đều mong muốn Việt nam được tự do, dân chủ, nhân quyền mới có thể chuyển đổi được hoàn cảnh đất nước hiện nay tốt đẹp hơn.

Con có nghe Ngài trả lời một cuộc phỏng vấn mấy năm trước, Ngài cho rằng, Việt Nam cần phải có dân chủ và nhân quyền mới tiến bộ được. Một quốc gia không thể giàu mạnh, phát triển được khi dân chúng phải sống trong khủng bố, lo âu, hồi hộp, nghi ngờ. Xin Ngài cứ giữ lập trường như vậy luôn, chứ không nên v́ một lư do nào đó, lại thay đổi lập trường. Sở dĩ chúng ta đến bây giờ chưa thành Phật được, không phải v́ chúng ta không tỉnh thức mà v́ chúng ta không tỉnh thức luôn. Từ sáng đến chiều, lúc tỉnh lúc quên, khi mê khi ngộ. Lúc thiên đường, khi địa ngục, như người khách qua lại ba cơi, v́ vậy mà măi bị trầm luân.

Ngài là một danh tăng, có nhiều công lao truyền đạo ở trời tây, nếu có ǵ sơ xuất th́ thật đáng buồn. Mong Ngài cẩn thận trong việc hành xử, làm thế nào có lợi nhất cho đạo pháp và dân tộc. Được như vậy th́ phước đức vô lượng.

Cầu nguyện Tam bảo gia hộ Ngài pháp thể khinh an, chúng sanh dị độ.

Giác Hoa, ngày 19 tháng 01 năm 2005 (Ấn kư) Tỳ kheo Thích Viên Định

-- LeTrungNam (TrungNam@VCHC.org), February 16, 2005